تعریف اختلال ارتباط اجتماعی(SCD) در کودکان

اختلال ارتباط اجتماعی (Social Communication Disorder) که در گذشته به آن نقص گفتاری یا پراگماتیک(pragmatic) گفته می شد بیانگر این است که کودک در بیان گفتار خود به صورت واضح و مناسب نمی تواند ارتباط اجتماعی برقرار کند، و در برقراری و حفظ این ارتباط با دیگران دچار مشکل می شود .

 

اختلال ارتباط اجتماعی یکی از انواع اختلالات روانشناختی است که معمولاً در دوران کودکی شروع می‌شود و در صورت عدم درمان، ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد و باعث مشکلاتی در زندگی اجتماعی و شغلی فرد شود.

 

کودکانی که به اختلال ارتباط اجتماعی دچارند معمولا در گفتار، تلفظ کردن و ساخت جمله مشکلی ندارند اما شرکت کردن در یک گفتگو اغلب برای آن ها دشوار است و این کودکان نمی توانند یک مکالمه را دنبال کنند و در طول مکالمه بارها مکالمه را قطع می کنند که این موضوع باعث اختلال در برقراری روابط اجتماعی، دوست یابی و در نتیجه انزوا در مدسه می شود.

 

انواع اختلالات ارتباطی یا مشکلات ارتباطی در کودکان :

 

• اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)
• اختلال زبان
• اختلال گفتار-صدا
• اختلال در روانی کلام در دوران کودکی
• اختلال ارتباط نامشخص

 

 

علائم اختلال ارتباط اجتماعی(پراگماتیک) در کودکان

 

اختلالات ارتباطی انواع متفاوتی دارند. با وجود تفاوت در نوع، اما بیشتر آنها علائم مشترکی در ارتباط کلامی و غیرکلامی دارند. که مشکلاتی را در زمینه های زیر بوجود می آورند:

• درک زبان ، درک عواطف ، گفتار ، نشانه های اجتماعی ، فهم ایما و اشاره ها، حالات چهره
• فراری بودن از برقراری ارتباط با دیگران، از جمله مشکل در شروع و حفظ مکالمات
• ضعف در درک و استفاده از زبان بدن و قسمت های غیرکلامی در ارتباطات، مانند بروز دادن احساسات و انتقال اطلاعات از طریق چشمک زدن، حرکات ابرو، اشاره و غیره
• مشکلات در مکالمه و گفتگو، از جمله تکرار کلمات و عبارات، بیان مفاهیم و عبارات نامرتبط، استفاده از صداهای تکراری و تکلم طولانی و یکنواخت
• اضطراب و نگرانی در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی جدید، مانند جلسات گروهی، مراسم رسمی و رویدادهای اجتماعی و جشن ها
• عدم توانایی در همکاری با دیگران و برقراری روابط سالم در محیط کاری و اجتماعی.

 

علائم اختلال ارتباط اجتماعی می‌تواند در افراد مختلف با شدت و تفاوتهایی مشاهده شود و ممکن است در برخی افراد با سایر علائم و اختلالات روانی همراه باشد.

 

 

راه های تشخیص بیماری اختلال ارتباط اجتماعی (پراگماتیک)

 

بهترین زمان تشخیص اختلالات ارتباطی در دوران کودکی است چون در این زمان کودک می تواند برای گسترش مهارت های ارتباطی و اجتماعی، درمان های لازم را دریافت کند.

پس از بلوغ پیدا کردن و درمان این مشکلات سخت تر خواهد بود، زیرا این آسیب‌ها دیگر نگرانی‌های رشدی نیستند، بلکه عادتهای اجتماعی مشکل ساز در ارتباطات و رفتارهای اجتماعی خواهند بود.

 

یکی از ملاک های تشخیصی اختلال ارتباط اجتماعی مشکلات مداوم در ارتباط کلامی و غیرکلامی به صورتی که با تمام موارد زیر روشن می شوند:

• انواع اختلالات ارتباطی یا مشکلات ارتباطی، مانند خوشامدگویی و در میان گذاشتن اطلاعات، به شیوه ای که برای آن موقعیت اجتماعی مناسب باشد.
• اختلال در توانایی تغییر دادن ارتباط برای جور شدن با موقعیت یا نیازهای شنونده، مثل صحبت کردن در کلاس به صورت متفاوت با زمین بازی، حرف زدن با کودک به صورت متفاوت با بزرگسال و پرهیز از به کار بردن زبان بیش از حد رسمی.
• مشکلاتی در رابطه با پیروی کردن از قواعد برای گفتگو یا قصه گویی، مانند رعایت کردن نوبت در گفتگو، بیان کردن به صورت دیگر به هنگامی که فرد درست فهمیده نشده باشد و آگاهی از نحوه به کارگیری علائم کلامی و غیرکلامی برای تنظیم کردن تعامل.
• مشکلاتی در رابطه با فهمیدن آنچه به صورت روشن بیان شده است (مثل ارجاع دادن ها) و معانی بی دقت یا مبهم زبان (مثل اصطلاحات، شوخی، استعاره ها، معانی متعددی که برای تعبیر به زمینه بستگی دارند).

 

به طور کلی اگر احساس کنیم کودک در موارد زیر ضعف دارد با یک متخصص در خصوص اختلال ارتباط اجتماعی مشورت کنیم:

• حفظ موضوع صحبت
• صحبت درباره احساسات و هیجانها
• دوستیابی و حفظ رابطه دوستی
• تطابق محتوای صحبت با نیازهای شنونده
• پرسیدن سوالات مربوط و ارائه جواب مناسب در طول یک مکالمه
• استفاده مناسب از حالات بدنی

 

علایم اختلال ارتباط اجتماعی ذکر شده می تواند در کودکان اوتیسم هم وجود داشته باشد اما در اوتیسم نشانه های دیگری از جمله رفتارهای تکراری و محدود نیز وجود دارند. به همین دلیل لازم است کودک توسط یک متخصص روانشناس کودک خوب ارزیابی شود تا تشخیص مناسب را دریافت نماید.

 

راه های پیشگیری از اختلال ارتباط اجتماعی چیست؟

 

والدین ممکن است به دلیل فشار زمانی، کار، تنش‌های روزمره و مالی و غیره، فرصت محدودی برای برقراری ارتباط با فرزندان داشته باشند. اگر ارزش ها، عقاید و نظرات والدین با فرزندان  متفاوت باشد، ممکن است برقراری ارتباط موثر دچار مشکل شود.

 

برای پیشگیری از اختلال ارتباط اجتماعی، می ‌توانید به موارد زیر توجه کنید:

• به ایده های فرزندان خود گوش کنید: از آن‌ها بپرسید که می‌خواهند  چطور با آن‌ها رفتار کنید و نظراتشان را به دقت بشنوید.

• احترام به حقوق و عقاید فرزندان: به فرزندان خود احترام بگذارید و به حقوق و عقاید آن‌ها توجه کنید.

• ارائه حمایت و تشویق: همیشه فرزندانتان را تشویق و از آن‌ها حمایت کنید تا اعتماد به نفس آن‌ها رشد کند.

• با هم وقت بگذرانید: وقت خود را با فرزندانتان به اشتراک بگذارید و وقت کافی را صرف برقراری ارتباط با آن‌ها کنید.

• آموزش مهارت‌های زندگی: به فرزندانتان مهارت‌های زندگی مثل مدیریت احساسات، حل مسئله و ارتباطات مؤثر را آموزش دهید. و از نظر متخصصان استفاده کنید.

• الگویی مثبت و تمام عیار باشید: با رفتار و اعمال خود، الگوی مثبتی برای فرزندان خود باشید.

• تعادل و میانه روی را در دستور کار خود قرار د هید: تلاش کنید بین فراهم کردن خودکفایی فرزندان و ارائه کمک به آن‌ها تعادلی برقرار کنید.

• مرور و بررسی از طریق پرسش‌های باز: فرصت‌هایی را فراهم کنید تا فرزندان شما بتوانند درباره احساسات، تجربیات و نیازهایشان صحبت کنند.

• برای والد خوبی شدن آماده باشید: با مطالعه و آموزش مداوم در زمینه فرزند پروری و ارتباطات خانوادگی، خود را برای والد بهتری بودن آماده کنید.

• قبول و تحمل اشتباهات: بدانید که همه انسان‌ها اشتباه می‌کنند و مهم است که از این اشتباهات یاد بگیرید و به اندازه کافی با فرزندانتان صحبت کنید. همچنین مهم است که به خودتان اجازه دهید که از زمانی که به فرزندپروری می‌پردازید لذت ببرید و از تجربه و رشد شخصی خود لذت ببرید.

 

 

راهکارهای بهبود ارتباط اجتماعی کودک برای والدین

 

این روش‌ها و اصول، می‌توانند به والدین کمک کنند تا ارتباط موثر و سالم‌تری با فرزندانشان برقرار کنند و رشد سالمی را برای آن‌ها فراهم کنند.

• گوش دادن فعال: با دقت گوش دادن به فرزندان، به آن‌ها احساس شنیده شدن و درک شدن می‌دهد.
• بیان عاطفه: بیان عاطفه و احساسات خود به صورت صادقانه و با احترام به فرزندان، ارتباط عمیق‌تری را ایجاد می‌کند.
• فراهم کردن فضای باز: ایجاد فضایی آزاد و باز برای بحث و بررسی موضوعات مختلف با فرزندان، ارتباط را بهبود می‌بخشد.
• ارائه حمایت: حمایت از فرزندان در مواقع مختلف، اعتماد به نفس آن‌ها را افزایش می‌دهد و ارتباط مثبتی را تقویت می‌کند.
• حد و مرزها: تعیین مرزها و قوانین مناسب و اعمال آن‌ها به منزله ارائه راهنمایی و ساختار برای فرزندان است.
• ارائه بازخورد سازنده: ارائه بازخورد مثبت و سازنده به فرزندان، اعتماد به نفس آن‌ها را تقویت کرده و روحیه‌ شان را افزایش می‌دهد.
• ایجاد زمان مشترک: اختصاص زمان منظم برای فعالیت‌های مشترک و صحبت‌های خصوصی با فرزندان، ارتباط خانوادگی را تقویت می‌کند.
• نمونه‌گیری از رفتارهای مثبت: نشان دادن رفتارها و ارزش‌های مثبت توسط والدین، الگوی خوبی برای فرزندان ایجاد می‌کند و ارتباط موثرتری را تسهیل خواهد کرد.
• احترام به حریم شخصی: احترام به حریم شخصی و حریم خصوصی فرزندان، اعتماد آن‌ها را به والدین افزایش می‌دهد و ارتباط را بهبود می‌بخشد.
• مراقبت و مهرورزی: ابراز مراقبت، توجه و مهرورزی به فرزندان، احساس امنیت و ثبات در آن‌ها را تقویت می‌کند.
• بحث درباره موضوعات مهم: بررسی مسائل مهم و موضوعاتی مانند اخلاق، مقدسات و مسائل اجتماعی با فرزندان، ارتباط را عمیق‌تر و پایدارتر می‌کند.
• تشویق و پشتیبانی در تلاش‌ها: تشویق و پشتیبانی از تلاش‌های فرزندان، اعتماد به نفس آن‌ها را تقویت می‌کند و ارتباط را بهبود می‌بخشد.
• احترام به نظرات و دیدگاه‌های آن‌ها: احترام به نظرات و دیدگاه‌های فرزندان، ارتباط با آن‌ها را تقویت می‌کند و احساس ارزشمندی در آن‌ها را افزایش می‌دهد.
• انعکاس بر تجارب گذشته: به اشتراک گذاری تجارب گذشته و درس‌های آن‌ها با فرزندان، ارتباط موثر والدین با فرزندان را تقویت می‌کند و به آن‌ها کمک خواهد کرد از تجارب دیگران یاد بگیرند.

 

ارتباط موثر بین والدین و فرزندان چگونه شکل می گیرد؟

شکل‌ گیری ارتباط موثر والدین با فرزندان به صورت تدریجی و پویا اتفاق می‌افتد و شامل چند مرحله می‌شود:

گام اول:  اتصال اولیه (نزدیکی فیزیکی)

این اتصال اولیه بین والدین و فرزندان در زمان‌های اولیه پس از تولد شکل می‌گیرد. این نزدیکی فیزیکی شامل لمس، نوازش و تغذیه از طریق شیر مادر می‌شود که به توانایی فرزند در احساس امنیت و ارتباط احساسی با والدین کمک می‌کند.

گام دوم:  تعاملات اجتماعی

در این مرحله، فرزندان شروع به تعامل با والدین و دیگران می‌کنند. آن‌ها شروع به اظهار احساسات و نیازهای خود می‌کنند. والدین نیز از این فرصت برای برقراری ارتباط و تقویت اتصالات احساسی با فرزندانشان استفاده خواهند کرد.

گام سوم: ارتباط عاطفی عمیق‌تر

با گذشت زمان، ارتباط عاطفی بین والدین و فرزندان عمیق ‌تر و پایدارتر می‌شود. در این مرحله، والدین نقش تأثیرگذاری در توسعه هویت و اعتماد به نفس فرزندان خود دارند.

گام چهارم: پشتیبانی و تعاملات فراگیر

در این مرحله، والدین به عنوان منابع پشتیبانی برای فرزندان خود عمل میکنند و آن‌ها را در تجربیات و مواجه با چالش‌ها هدایت می‌کنند. تعاملات دو طرفه بین والدین و فرزندان در این مرحله بسیار مهم است و به والدین کمک می‌کند تا بهترین حامیان برای رشد و توسعه فرزندانشان باشند.

این مراحل نشان ‌دهنده تکامل ارتباط موثر والدین با فرزندان است که به مرور زمان شکل می‌گیرد و می‌تواند به رشد سالم و پایداری این ارتباط کمک کند.

 

درمان اختلالات ارتباطی یا مشکلات ارتباطی

 

برای درمان اختلال ارتباط اجتماعی، گفتاردرمانگر مداخلاتی را برای کودکانی که با جنبه های غیرکلامی ارتباط مشکل دارند طراحی و اجرا می کند. برای مثال برخی کودکان نمی توانند از تکان دادن دست برای “بای بای کردن” استفاده کنند و یا هنگامی که می خواهند سر را به علامت” بله ” تکان دهند به شکل” نه” تکان می دهند. گفتاردرمانگر با طراحی تکالیفی استفاده مناسب از اشارات بدن را به کودک یاد می دهد.

آموزش مهارت های اجتماعی در بسیاری از فضاها مثل مدرسه، مهدکودک یا کلینیک های تخصصی و توسط افراد مختلف قابل انجام است. این آموزش ها به ویژه در مراکز درمانی اوتیسم ارائه می شوند.

درمان اختلال ارتباط اجتماعی و مشکلات زبان و ارتباط، زمانی بهترین نتیجه را به دنبال دارد که با مشارکت خانواده همراه باشد. این به ویژه در اختلال ارتباط اجتماعی بسیار مهم است. باید فرصتهایی را برای تمرین مهارت های آموخته در فضای زندگی واقعی کودک ایجاد کنید.

 

راهکارهایی برای تقویت مهارت های ارتباط اجتماعی در کودکان

• طراحی فعالیتهای نوبتی: می توانید از صحبت نوبتی یا بازیهای نوبتی (پرتاب توپ به یکدیگر به شکل نوبتی) استفاده کنید.
• خواندن و بحث کردن: همراه با کودک خود کتاب بخوانید بعد درباره داستان از او سوالاتی بپرسید که پاسخ دهد مثلا: تو فکر می کنی علی چکار کرد؟
• صحبت درباره احساسات: با کودک خود کتاب بخوانید و درباره احساسات مختلف افراد داخل داستان با هم صحبت کنید. در مرحله بعد درباره احساسات در زندگی واقعی خود مثلا اینکه ” دوستت یا برادرت وقتی اسباب بازی را به زور از او می گیری چه احساسی دارد” صحبت کنید.یا می توانید برای کودک کتاب بخوانید و از او بخواهید ادامه داستان را حدس بزند. یا در زندگی روزمره وقتی اتفاقی می افتد کنار کودک بروید از دور به واقعه اشاره کنید و از کودک بخواهید بگوید چه اتفاقی افتاده است؟

• حمایت دیداری: کودکان اوتیسم اطلاعات دیداری را بهتر پردازش می کنند. استفاده از عکس ها و تصاویر به آن ها کمک می کند تا برنامه ها و انتظارات را بهتر درک کنند. مثلا استفاده از دو عکس با دهان باز یا بسته هنگام گفتگوی نوبتی می تواند به کودک یاد دهد که کی باید پاسخ دهد. یعنی دیدن عکس چهره با دهان بسته به او می گوید که الان وقت جواب دادن نیست.
• مداخلات تخصصی: کودکانی که در ارتباط اجتماعی مشکل دارند بویژه کودکان اوتیسم به مداخله تخصصی نیاز دارند تا مهارت های اجتماعی خودشان را ارتقا دهند. حمایت و وقت گذاشتن والدین برای کودک به تنهایی نمی تواند مهارت های کودک را افزایش دهد.

در واقع رها کردن کودکان در موقعیت های اجتماعی وقتی از مهارت کافی برخوردار نیستند صدمه بیشتری به آن ها می رساند. درمانگر کودک علاوه بر کمک تخصصی، فعالیت هایی را برای شما و کودکتان پیشنهاد می کند که شما تجربیات موفقیت آمیز با کودکتان داشته باشید.

 

برخی دیگر از روش‌های معمول درمان اختلال ارتباط اجتماعی(SCD) عبارت‌اند از:

• روان‌درمانی شناختی رفتاری(CBT): در این روش درمانی، به بیماران آموزش داده می‌شود که چگونه با موقعیت‌های اجتماعی مختلف برخورد کنند و از مهارت‌های ارتباطی مناسب برای بهبود تعاملات اجتماعی استفاده کنند.
• درمان دارویی: در برخی موارد، داروها می‌توانند برای بهبود علائم اختلال ارتباط اجتماعی موثر باشند. این داروها معمولاً شامل آنتی‌استیمولانت‌ها، آنتی‌اضطرابی‌ها و ضدافسردگی‌ها هستند.
• مشاوره خانواده: اعضای خانواده می‌توانند با شناخت بهتر نیازها و مشکلات فرد مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی، بهبود تعاملات خود با فرد را داشته باشند و از او حمایت کنند.
• آموزش مهارت‌های اجتماعی: افراد با اختلال ارتباط اجتماعی ممکن است نارسایی در مهارت‌های ارتباطی داشته باشند. آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌تواند به فرد کمک کند تا مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشد و با موقعیت‌های اجتماعی مختلف بهتر برخورد کند.

 

در کل، درمان اختلال ارتباط اجتماعی نیازمند همکاری بین  یک روانپزشک مجرب و خوب، روانشناس و فرد مبتلا است. با درمان مناسب می‌توان بهبود قابل ملاحظه‌ای در رفتار و تعاملات اجتماعی فرد را تجربه کرد. همچنین، افراد مبتلا به اختلال ارتباط اجتماعی نیازمند حمایت و همراهی از سوی خانواده، دوستان و جامعه هستند تا احساس پذیرش و قبولی داشته باشند و بهبود یابند.

همچنین، به عنوان افراد یک جامعه باید توجه بیشتری به شناخت و درک این اختلال داشته باشیم و به افراد مبتلا به آن، با همدردی و پذیرش بیشتر کمک کنیم.