پرخاشگری کودکان یکی از اختلالات رفتاری کودکان است، که اغلب مسئله‌ای مهم و نگران کننده‌ای برای والدین است. پرخاشگری می‌تواند در جریان رشد طبیعی کودک ایجاد شود و طبیعی تلقی شود، ولی گاهی از این محدوده طبیعی تجاوز کرده و نیاز به توجه و بررسی والدین دارد. کودکانی که رفتار پرخاشگرانه دارند معمولا خودانگیخته، بی‌قرار و زودرنج‌اند. پژوهش‌های جدید می‌گویند که این مسئله با توانایی‌های گفتاری و طبیعت ذاتی بچه‌ها در ارتباط است.

پرخاشگری در کودک طبیعی است اما اگر مکررا یا بر طبق یک الگوی مشخص اتفاق بیفتد خطرناک خواهد بود. این رفتار معمولا از ناتوانی کودک شما در کنار آمدن با خشم، عوامل بیولوژیکی، بدرفتاری والدین یا کمبود مهارت‌های ارتباطی نشات می‌گیرد.

علل اختلال پرخاشگری در کودکان

اختلال پرخاشگری کودکان می تواند نشانه بسیاری از مشکلات زمینه‌ای مختلف باشد. این اختلال رفتاری چندین شکل مختلف دارد که ممکن است در اثر خیلی از مشکلات روانپزشکی، پزشکی و شرایط زندگی بروز داده شود. بنابراین در اصل درمان پرخاشگری ابتدا باید بفهمیم که چه چیزی باعث آن می شود.

این مطلب را نیز بخوانید: همه چیز در مورد اضطراب در کودکان

علل پرخاشگری را  می‌توان به چند گروه تقسیم کرد.

• اختلالات خلقی

کودکانی که به اختلال دوقطبی دچار هستند، در مراحل شیدایی خود، اغلب پرخاشگر می‌شوند. آنها کنترل خود را از دست می‌دهند، تکانشی می‌شوند. از طرف دیگر، وقتی افسرده می‌شوند، اگرچه پرخاشگری کمتر رایج است، می‌توانند تحریک‌پذیر شوند و گاهی اوقات این تحریک‌پذیری به عصبانیت و خشم ختم می شود.

• روان پریشی

بیماری‌های روان پریشی نیز ممکن است با پرخاشگری ظاهر شوند. برای مثال، کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب به محرک‌های درونی پاسخ می‌دهند که می‌توانند آزاردهنده باشند. گاهی اوقات بچه‌های مبتلا به اسکیزوفرنی بد‌اعتماد یا مشکوک می‌شوند یا پارانوئید تمام عیار و به ‌دلیل ترس خودشان پرخاشگری می‌کنند.

• اختلالات یادگیری

 حدود یک چهارم نوجوانان بزهکار پرخاشگر دارای یک اختلال یادگیری خاص مانند نارساخوانی هستند. اگر کودک شما مشکلی دارد که خواندن، نوشتن یا درک زبان گفتاری را برای او دشوار می‌کند، ممکن است ناامیدی خود را به صورت فیزیکی تخلیه کند.

• مشکلات خانوادگی

کودکان معمولا در پاسخ به اختلافات خانوادگی ممکن است پرخاش نشان دهند. این اختلافات می‌تواند درگیری با والدین، خواهر یا برادری که با آن‌ها مشکل دارند، نقل مکان به خانهٔ جدید، بیماری جدی در خانواده یا … باشد.

چنین تنش‌ها و تغییراتی به کودکان و همچنین والدین استرس وارد می‌کند و برخی از کودکان با خشم شدید واکنش نشان می‌دهند؛ به خصوص اگر سایر اعضای خانواده هم احساسات خود را به روش‌های مشابهی رها کنند.

• اختلالات رفتاری

تقریبا نیمی از کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD)، دارای اختلال نافرمانی مقابله‌ای هستند؛ وضعیتی که با رفتار پرخاشگرانه مشخص می‌شود. این کودکان به درمان خاصی نیاز دارند تا بتوانند در مدرسه عملکرد خوبی داشته باشند، دوست پیدا کنند و بتوانند با والدین خود ارتباط برقرار کنند.

• تروما

در نهایت، مواقعی وجود دارد که پرخاشگری در کودکان یا نوجوانان توسط عوامل استرس زا در موقعیت آنها و یا تحریک خاطرات یک تروما  بروز داده می شود. اما درک این نکته مهم است که این نسبتاً نادر است و زمانی که پرخاشگری به طور مکرر شروع به رخ دادن می‌کند، می‌تواند نشان دهنده یک مشکل عاطفی در حال ظهور باشد.

علائم کودک پرخاشگر چیست ؟

تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته نشان دهنده این است که کودکانی که رفتارهایی مانند گریه کردن، داد زدن و پرتاب کردن اشیاء و زدن حرف های زشت از خود بروز می‌دهند جزو کودکان پرخاشگر به حساب می‌آیند. معمولا تا سن 4 سالگی این خشونت و پرخاشگری شدید است و با بالا رفتن سن کودک از میزان آن در صورت کنترل کاسته می‌شود. دیگر علائم اختلال پرخاشگری در کودکان عبارتند از:

• کتک و حمله به دیگران
• فشاردادن دندان‌ها
• گوشه گیری
• به هم ریختن خانه

کودک عصبانی باید درمان شود و نباید او را به حال خود گذاشت. والدین باید این رفتارهای خشونت بار را شناسایی کنند و راه‌های درمانی آن را پیدا کنند.

راه تشخیص پرخاشگری در کودکان

تشخیص اختلال پرخاشگری در کودکان می‌تواند یک فرآیند پیچیده باشد، زیرا رفتارهای پرخاشگرانه ممکن است با رفتارهای طبیعی کودکان تداخل داشته باشد. اما با توجه به موارد زیر، می‌توانید به طور نسبی پرخاشگری در کودکان را تشخیص دهید:

این مطلب را نیز بخوانید: اختلال اضطراب جدایی کودکان

1. 1. تکرار رفتارهای پرخاشگرانه:

اگر کودک به طور مداوم رفتارهایی مانند ضرب و شتم، تهدید یا تجاوز کلامی را انجام می‌دهد، احتمالاً دچار پرخاشگری است.

1. 2. عدم کنترل عاطفی:

کودکان پرخاشگر ممکن است دارای عدم توانایی در کنترل عاطفی باشند و به سرعت به خشم و خشونت نیرومندانه واکنش نشان دهند.

1. 3. نشانه‌های جسمی:

وجود آسیب‌های جسمی ناشی از رفتارهای پرخاشگرانه می‌تواند نشانه‌ای از پرخاشگری در کودکان باشد. این ممکن است شامل کبودی‌ها، خراش‌ها، شکستگی‌ها و زخم‌ها باشد.

1. 4. عدم احترام به حقوق دیگران:

کودکان پرخاشگر معمولاً به حقوق و مرزهای دیگران احترام نمی‌گذارند و از آنها سوءاستفاده می‌کنند.

1. 5. مشکلات در روابط اجتماعی:

کودکان پرخاشگر ممکن است دچار مشکلات در برقراری و حفظ روابط اجتماعی باشند و در نگاه دیگران تهدید کننده و ترسناک به نظر بیایند.

با این حال، برای تشخیص دقیق‌تر و رسیدگی به پرخاشگری در کودکان، بهتر است با متخصصان روانشناسی و مشاوره در ارتباط باشید تا ارزیابی و تشخیص حرفه‌ای انجام شود.

عواقب اختلال پرخاشگری در کودکان

این اختلال رفتاری در کوکان دارای عواقبی به شرح زیر است:

مشکلات روانی

کودکانی که به طور مداوم پرخاشگری می‌کنند گاهاً با مشکلات روانی مواجه می‌شوند. این مشکلات می‌توانند شامل انواع افسردگی، اضطراب، کمبود اعتماد به نفس و مشکلات رفتاری باشند.

مشکلات اجتماعی

کودکانی که به طور مداوم پرخاشگری می‌کنند، معمولاً مشکلاتی در برقراری روابط میان فردی دارند. آن‌ها ممکن است دوستان کمی داشته باشند و در جامعه احساس عزلت کنند.

مشکلات تحصیلی

 پرخاشگری کودکان می‌تواند تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی آنان داشته باشد. آن‌ها ممکن است دچار مشکلات تمرکز و توجه شوند و نتوانند به خوبی درس بخوانند.

افزایش خطر اعتیاد

 برخی از کودکان پرخاشگر در آینده ممکن است به سمت مصرف مواد مخدر و الکل سوق پیدا کنند. پرخاشگری می‌تواند عاملی برای افزایش خطر اعتیاد در آینده باشد.

تأثیر بر روابط خانوادگی

 اختلالات پرخاشگری در کودکان می‌تواند باعث تضعیف روابط خانوادگی شود. خانواده‌هایی که با این مشکل مواجه هستند، ممکن است در جوانانی که پرخاشگر هستند، احساس ناتوانی و ناامیدی کنند.

پیشگیری از اختلال پرخاشگری در کودکان

در کاهش و بهبود پرخاشگری کودکان، صبور و پایدار باشید و برای آن وقت و توجه کافی اختصاص دهید. برای پیشگیری از این اختلال در کودکان، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

این مطلب را نیز بخوانید: متخصص روانپزشک و درمان اضطراب جدایی در کودکان

ایجاد محیط خانوادگی پشتیبان‌کننده: ایجاد محیطی آرام و پشتیبان کننده در خانه می‌تواند به کاهش پرخاشگری کودکان کمک کند. این مورد شامل ارائه حمایت و عشق و احترام، تعیین مرزها و قوانین مناسب و ارائه ساختار و تنظیمات مناسب است.

آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله: آموزش کودکان به مهارت‌های ارتباطی مؤثر و حل مسئله می‌تواند به آنها کمک کند تا احساسات خود را به درستی بیان کنند و به جای استفاده از خشم و خشونت، راهکارهای سازنده‌تری را پیش بگیرند.

تقویت خودکنترلی: آموزش کودکان به کنترل عاطفی و تنظیم خشم و خشونت می‌تواند برای کاهش پرخاشگری موثر باشد. این مورد شامل تمرین‌های تنفس عمیق، تکنیک‌های تمرکز و تمرینات مهارت‌های خودکنترلی است.

مدیریت استرس: کودکان ممکن است به دلیل تنش‌ها و استرس‌های مختلف پرخاشگری را نشان دهند. آموزش مدیریت استرس به کودکان، مانند تمرینات آرامش داشتن، تکنیک‌های تنفس و فعالیت‌های آرامش‌بخش، می‌تواند به کاهش پرخاشگری کمک کند.

محدودیت دسترسی به محتوای خشونت‌آمیز: محدودیت دسترسی کودکان به محتوای خشونت‌آمیز، از جمله فیلم‌ها، بازی‌ها و رسانه‌ها، می‌تواند به کاهش رویش پرخاشگری در آنها کمک کند.

همکاری با مدرسه و مشاوران: همکاری با مدرسه و مشاوران می‌تواند در شناسایی و رسیدگی به مسائل رفتاری کودکان کمک کند. این قضیه شامل مشاوره فردی و خانوادگی، برنامه‌های تربیتی و رفتاری در مدرسه و هماهنگی با معلمان است.

الگوی مثبت: برای کاهش پرخاشگری در کودکان، ارائه الگوی مثبت و سازنده برای آنها بسیار مهم است. الگوی مثبت شامل نشان دادن رفتارهای مناسب، حل مسئله به شیوه صحیح و ارائه پاسخ‌های آرام و مناسب در برابر خشم و خشونت است.

حمایت از کودکان مبتلا به اختلال پرخاشگری

برای درمان خشونت کودکان بهتر است روابط دوستانه و خو بی با آن‌ها برقرار کنید. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کودکانی که با والدین خود روابط بهتری دارند کمتر عصبانی می‌شوند و رفتار خشن از خود بروز می‌دهند. این افراد با حس خوشبختی بیشتری رشد کرده‌اند و مدل رفتاری آن‌ها نسبتا به دیگران مسالمت آمیزتر است.

این مطلب را نیز بخوانید: اختلال لکنت زبان

امکان دارد کودک شما عصبانی شود اما زمانی که یاد گرفته باشد با استفاده از یک روش عصبانیت خود را سرکوب کنند به این دلیل که او آموزش دیده است که این رفتار خشونت آمیز مناسب رفتار او نخواهد بود.

والدینی که با کودکان خود ارتباط مناسبی دارند مطمئنا رفتار آن‌ها را می‌شناسند این امر باعث می‌شود کمتر رفتاری انجام بدهند که منجر به عصبانیت در کودک شوند. والدین متعهد می‌دانند که برای کنترل شرایط مختلف احتیاجی به عصبانیت ندارند.

کودک پرخاشگر معمولا با والدین خود ارتباط قوی‌ای ندارند. آن‌ها با نوعی آشفتگی درونی مواجه هستند. این کودکان حس می‌کنند چیزی در اعماق وجود خود گم کرده‌اند به همین دلیل بسیار احساس خشم می‌کنند. در صورتی که این حس کنترل نشود تا بزرگسالی ادامه خواهد یافت.

این خلاء می‌تواند به شکل خشم و عصبانیت نسبت  به خود یا والدین بروز کند. همین امر باعث می‌شود که تمام افراد خانواده در معرض خشم کودک قرار بگیرند. این عصبانیت می‌تواند به همه اعضای خانواده سرایت کند.

درمان اختلال پرخاشگری در کودکان

درمان‌ها برای این اختلال رفتاری اکثرا شامل تراپی شناختی-رفتاری، برنامه‌های مدیریت خشم و برنامه‌های کاهش خشونت است. تراپی برای کاهش خشم و تکانشگری و بهبود حل مشکلات اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی عمومی کودکان، بسیار موثر است. در موارد حاد برای درمان، جلسات تراپی ممکن است با مصرف داروهایی مثل آنتی‌سایکوتیک‌ها، آرام‌بخش‌ها و آنتی‌هیستامین‌ها همراه باشد.

به طور کلی پرخاشگری در کودکان یک اختلال رفتار منزجر کننده است، که برای والدین بسیار نگران کننده است و اگر درمان آن به موقع صورت نگیرد، مشکلات بزرگ‌تر و ماندگارتری را به وجود می‌آورد. البته یکی دیگر از مشکلاتی که در پرخاشگری کودک وجود دارد این است که اکثرا والد نمی‌تواند تشخیص دهد این یک مشکل جدی یا فقط یک بد خلقی کوچک است.

اگر شما نیز از رفتار اخیر کودک خود مطمئن نیستید، یا نگران هستید که اخیرا رفتار او عجیب شده است مشاوران مرکز تخصصی روانپزشکی و روانشناسی دکتر فرامرز ذاکری می‌توانند به شما و کودکتان کمک کنند.