مراقبت از سلامت روانی کودکان یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های والدین و معلمان است. اگر احساس می‌کنید کودک شما رفتار، احساس یا عملکردی «خارج از حد انتظار» دارد، زمان آن فرارسیده که به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. در این مسیر، دکتر ذاکری به‌عنوان بهترین متخصص اعصاب و روان کودک، با تجربه و تعهد بالا در تهران، می‌تواند راهنمای قابل اعتمادی باشد. در این مقاله، به‌عنوان یک مشاور روانشناس با رویکرد کاربردی، به شما کمک می‌کنم تا بفهمید چه زمانی مراجعه به روانپزشک ضروری است، چگونه نشانه‌ها را تشخیص دهید، و چه اقداماتی می‌توانید همین امروز انجام دهید.

چرا مراجعه زودهنگام اهمیت دارد؟

اگر مشکلات روانی در کودکان زود تشخیص داده نشوند، ممکن است به مشکلات مزمن‌تر تبدیل شوند و تأثیرات بلندمدت بر رشد، تحصیل و روابط اجتماعی کودک داشته باشند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در بسیاری از کشورها، کودکان تنها وقتی به سطح بحران می‌رسند، به روانپزشک ارجاع داده می‌شوند. برای مثال، گزارشِ Royal College of Psychiatrists بیان می‌کند که روانپزشک اطفال باید زمانی درگیر شود که مجموعه‌ای از عوامل خطر دیده شوند و تمرکز صرفاً بر روانشناسی عمومی کافی نیست. در ایالات متحده، داده‌های مؤسسه Centers for Disease Control and Prevention نشان می‌دهد که کودکان زیادی هستند که یکی از شاخص‌های سلامت روان را ندارند؛ حدود ۶۰٪ کودکان ۶ تا ۱۷ سال در سال‌­های اخیر دارای تمامی شاخص‌های سلامت روان نبوده‌اند. این آمار تأکیدی است بر اینکه سلامت روان کودک، فقط مسئلهٔ فردی نیست، بلکه مربوط به عملکرد خانواده، مدرسه و اجتماع است.

شاخص‌های اول برای بررسی والدین و معلمان

پیش از مراجعه، شما می‌توانید برخی رفتارها، احساسات و عملکردهای کودک را ارزیابی کنید. این ارزیابی‌ها به شما کمک می‌کند تا تشخیص دهید آیا زمان مراجعه فرا رسیده یا خیر.

تغییرات خلقی ناگهانی یا پایدار

کودکی که قبلاً آرام بوده و اکنون مرتباً دچار خشم، گریه یا بی‌حوصلگی شده است، می‌تواند نیاز به بررسی داشته باشد. اگر این علائم بیش از چند هفته ادامه یابند یا با فعالیت‌های معمولی تداخل ایجاد کنند، زمان آن است که فکر کنید.
برای مثال، اگر کودک شما طی دو ماه، سه بار با عصبانیت شدید از مدرسه بازگشته یا از ارتباط با دوستانش اجتناب می‌کند، ممکن است نشانه‌ای از اختلال اضطراب یا اختلال خلقی باشد.

کاهش جدی در عملکرد تحصیلی یا اجتماعی

وقتی عملکرد تحصیلی کودک افت می‌کند، خطاهای بیشتری در تکالیف دیده می‌شود، یا معلمان از «عدم تمرکز» یا «تعطیلی سریع» شکایت می‌کنند، این می‌تواند نشانه مهمی باشد. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۹٫۸٪ از کودکان در محدوده سنی ۳ تا ۱۷ سال مبتلا به اختلال کم‌توجهی–بیش‌فعالی (ADHD) تشخیص داده شده‌اند. اگر در کنار این مسئله، عدم تمرکز وجود داشته باشد، بهتر است به روانپزشک کودک مراجعه شود.

تغییر در عادات خواب، اشتها یا انرژی

پرت شدن از الگوی خواب، بی‌خوابی یا خوابیدن زیاد، کاهش شدید یا افزایش غیرطبیعی وزن، انرژی بسیار کم یا نشستن طولانی بدون فعالیت—همگی علامت‌هایی هستند که شاید ناشی از افسردگی، اضطراب یا اختلالات دیگر باشند. مثلا مطالعه‌ای نشان داده است که در مراجعات اضطراری روانپزشکی برای کودکان، بیش از ۶۴٪ به‌دلیل رفتارهای پرخاشگرانه ارجاع داده شده‌اند. اگر چنین تغییراتی را مشاهده کردید، بهتر است پیگیری کنید.

چه زمانی حضور روانپزشک کودک ضروری است؟

وقتی کودکی دارای ترکیبی از چند نشانه زیر باشد، مشاهده و ارزیابی توسط روانپزشک کودک اهمیت پیدا می‌کند:

* علائمی که بیش از ۳ تا ۴ هفته ادامه دارند و بدتر می‌شوند
* عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا خانوادگی کودک به‌صورت ملموس کاهش یافته است
* کودک یا خانواده درباره خودکشی، آسیب به خود یا دیگران حرف زده‌اند یا نگرانی جدی وجود دارد
* رفتارهای جدیدی ظاهر شده‌اند که قبلاً وجود نداشتند (مثل توهم، ترس شدید، پرخاشگری یا افت ناگهانی تحصیل)
* درمان یا مشاوره روانشناسی انجام شده اما پاسخ کافی دیده نشده است

طبق توصیه‌های American Academy of Child & Adolescent Psychiatry، ارجاع به روانپزشک کودک هنگامی لازم است که مشکل با مداخله اولیه قابل کنترل نیست یا دارو/روش‌های پیچیده‌تری مورد نیاز هستند. در چنین مواردی، تشخیص تخصصی، ارزیابی کامل و گزینه‌های درمانی دقیق‌تر تحت نظر روانپزشک لازم است.