اضطراب را همه افراد در هر سن و موقعیتی تجربه می کنند و در برخی موارد می تواند باعث کاهش کارایی و عملکرد فرد شود. مشاهده شده زمانی که کودک در شرایطی قرار می گیرد که حتی این موقعیت ساده است باعث مضطرب او می شود و این مانع از تاثیرگذاری او در ارتباطات اجتماعی می گردد. برای چنین کودکانی قرار گرفتن در میان همسالان خود یا در شرایطی که نیاز به ابراز وجود و نشان دادن توانایی های خود دارند مشکل ساز می شود.

البته این کاملا طبیعی است که کودک در موقعیت هایی مانند مکان های جدید یا ملاقات با افراد جدید دچار اضطراب شود. مانند هر موضوعی که ممکن است در ظاهر چالش برانگیز به نظر برسد اما در واقع طبیعی است، وجود اضطراب نیز تا حدودی طبیعی و اجتناب ناپذیر است.

اما مشکل اینجاست که گاهی وجود اضطراب باعث اختلال در عملکرد فرد می شود و غیر قابل کنترل می شود که مسلماً به دلیل نداشتن مهارت های خودکنترلی در کودکان بیشتر به چشم می خورد. ما این حالت را اختلال اضطرابی می نامیم و باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از اثرات مخرب آن انجام دهیم. در این مقاله دکتر فرامرز ذاکری به اختلالات اضطرابی در کودکان پرداخته و با بررسی آن راهکارهای لازم را معرفی می کند.

اضطراب در کودکان

اضطراب به معنای نگرانی یا ترس است که دارای طیفی از افکار و احساسات فیزیکی است. هر کودکی گاهی مضطرب می شود و این بخشی طبیعی از بزرگ شدن است. در برخی شرایط خاص، مثلاً روز اول مدرسه یا شب امتحان، کودکان می توانند بیش از پیش از خودشان اضطراب نشان داده و پس از مدتی می توانند اضطراب خود را کاهش دهند و آرامش خود را بازیابند.

اضطراب زمانی مشکل ساز می شود که کودک برای مدت طولانی در آن بماند و بسیار شدید باشد. باید آن را مدیریت کرد تا خسته کننده و طاقت فرسا نشود. اگر این نوع نگرانی و اضطراب به مدت طولانی ادامه یابد،ممکن است کودک احساس خستگی و تنهایی کند و او را از انجام وظایف روزمره باز دارد.

انواع اضطراب در کودکان

انواع اضطراب در کودکان را می توان به شکل زیر طبقه بندی کرد:

1- اختلال اضطراب فراگیر

کودک مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر (GAD) به شدت نگران انواع مشکلات است.مسائلی مانند: نمرات مدرسه، مشکلات خانوادگی، دوستی ها و عملکرد او در ورزش. این کودکان احتمالاً به خود بسیار سخت می‌گیرند و بیش از حد تلاش می‌کنند تا کامل باشند. آنها همچنین ممکن است به دنبال تأیید و اطمینان مداوم از دیگران باشند.

این مطلب را نیز بخوانید: اختلال اضطراب اجتماعی

2- اختلال هراس

اگر فرزند شما اخیراً: (1) دو یا چند حمله پانیک (حملات پانیک یا حملات اضطراب) داشته است که ناگهانی و غیرمنتظره بوده است و (2) حداقل یک ماه نگران بوده که این حملات دوباره تکرار شوند یا کنترل خود را از دست بدهد،یا “دیوانه شود”، احتمالا دارای اختلال هراس یا اختلال پانیک است.

3- اختلال اضطراب جدایی

بسیاری از کودکان در سنین 18 ماهگی تا 3 سالگی اضطراب جدایی را تجربه می کنند. وقتی والدین اتاق را ترک می کنند یا از دید کودک نوپا دور می شوند، طبیعی است که کمی مضطرب شوند. معمولا در این سنین می توان حواس کودکان را از این احساسات منحرف کرد.

همچنین کاملاً طبیعی است که کودک در اولین باری که او را به مهدکودک می برید بی تاب باشد و گریه کند. اگر مشکل فرزند شما بزرگتر از این است و نمی تواند از شما یا سایر اعضای خانواده جدا شود، ممکن است دچار اختلال اضطراب جدایی شوند. این مشکل در کودکان ۷ تا ۹ ساله بیشتر دیده می شود.

اختلال اضطراب جدایی در کودکان باعث می شود که کودک هنگام دوری از خانه، والدین یا پرستاران و معلمان، احساس اضطراب زیادی کند.

در این شرایط بسیاری از کودکان به شدت دلتنگ می شوند و احساس بدبختی می کنند. امتناع از رفتن به مدرسه و اردو، ترس از ماندن در شب با دوستان و اصرار به حضور شخصی قبل از خواب از دیگر علائم این اختلال در کودکان است. اکثر کودکان مبتلا به این مشکل دائماً نگران هستند که اتفاق بدی برای والدین یا معلمانشان بیفتد.

4- اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی یا جمع‌هراسی یک ترس جدی از حضور در اجتماع و در موقعیت‌های خاص است. مانند ترس از دعوت شدن به کلاس یا صحبت کردن در برابر همسالان.

این مطلب را نیز بخوانید: اختلال اضطراب جدایی کودکان

این اختلال می تواند بر موفقیت کودکان و نوجوانان در مدرسه و همچنین بر روابط اجتماعی و دوست یابی آنها تأثیر منفی بگذارد.

5- سکوت انتخابی

کودکانی که در موقعیت‌هایی که صحبت کردن ضروری یا طبیعی است، تا حدی که در مدرسه و دوست‌یابی مشکل دارند، از صحبت کردن اجتناب می‌کنند، احتمالاً از سکوت انتخابی یا گُنگی انتخابی رنج می‌برند.

کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است احساسات خود را پنهان کرده، با موهای خود بازی کنند، از تماس چشمی خودداری نموده یا برای اجتناب از صحبت با دیگران به گوشه اتاق عقب نشینی کنند. آنها می توانند در خانه یا جاهایی که احساس راحتی می کنند بسیار پرحرف و عادی باشند. بنابراین وقتی والدین آنها از معلم می شنوند که فرزندشان در مدرسه آرام و ساکت است، تعجب می کنند.

6- فوبیای خاص

فوبیای خاص یک ترس شدید و غیرمنطقی از یک شی، موجود یا موقعیت خاص است. مثل سگ یا سوار شدن به هواپیما، حیوانات، طوفان و رعد و برق، ارتفاع، آب، خون، تاریکی و آمپول از رایج ترین ترس های کودکان هستند.

کودکانی که از فوبیای خاص رنج می برند از موقعیت ها یا چیزهایی که از آن می ترسند دوری می کنند یا با اضطراب مواجه می شوند که می تواند به صورت گریه، طغیان خشم، اجتناب، سردرد، دل درد و غیره ظاهر شود. برخلاف بزرگسالان، کودکان معمولاً متوجه نمی شوند که ترس هایشان غیرمنطقی است.

7- اختلال وسواس اجباری

اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD) به افکار مزاحم و ناخواسته (افکار وسواسی) و احساساتی اطلاق می شود که با یک سری رفتارهای تکراری (رفتارهای وسواسی) همراه است که تلاشی برای کاهش اضطراب تلقی می شود.

این مطلب را نیز بخوانید: تشخیص اختلالات اضطرابی از نظر متخصص روانپزشک

در کودکان سن تشخیص وسواس معمولاً حدود 10 سال است. وسواس کودکان می تواند از دو یا سه سالگی ظاهر شود. پسرها اغلب قبل از بلوغ به این بیماری مبتلا می شوند. از طرفی در دختران این مشکل عمدتاً در دوران نوجوانی رخ می دهد.

8- اختلال اضطراب پس از حادثه

کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) ممکن است ترس و اضطراب شدید را تجربه کنند، از نظر عاطفی بی حس شوند یا به شدت تحریک پذیر شوند و از مکان ها، افراد و فعالیت های خاص اجتناب کنند. این مشکل معمولاً پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد بسیار دردناک رخ می دهد. به همین ترتیب، زمانی که جان فردی در تصادف به طور جدی در معرض خطر قرار می گیرد، اما خطر از بیخ گوش او بگذرد.

البته، هر کودکی پس از دیدن یا شنیدن رویدادهای ناگوار دچار PTSD نمی شود. در بسیاری از موارد کودک پس از اتفاقات وحشتناک، ترس، ناراحتی و نگرانی را تجربه می کند، اما پس از مدت کوتاهی این احساسات از بین می روند.

کودکانی که بیشتر در معرض PTSD هستند کسانی اند که مستقیماً شاهد رویدادهای غم انگیز بوده اند، کسانی که مستقیماً تحت تأثیر این رویدادها قرار گرفته اند (مانند جراحت یا مرگ والدین)، قبل از حادثه نیز مشکلات روحی و روانی داشته اند و همچنین کودکانی که دوستان و آشنایان حامی ندارند. وجود رفتار خشونت آمیز در خانه می تواند احتمال ابتلای کودک به اختلال استرس پس از سانحه را در آینده افزایش دهد.

علائم اضطراب در کودکان

گفتیم که اضطراب بر بدن، افکار و احساسات فرد تأثیر می گذارد. تغییر در رفتار کودک نیز می تواند نشانه ای از اضطراب باشد.

علائم اضطراب را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

1. علائم فیزیکی اضطراب در کودکان:

• حمله پانیک (با علائمی مانند: ضربان قلب بسیار سریع، تنفس سریع و کم عمق، تعریق و لرزش)
• توقف یا تنفس کم عمق و تسریع آن
• احساس گیجی
• خشک شدن دهان
• تعرق مفرط
• انقباض عضلانی
• لرزش و شل شدن پاها
• سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، اسهال و معده بیش فعال
• افزایش دمای بدن

این مطلب را نیز بخوانید: متخصص روانپزشک و اختلال اضطراب اجتماعی

2.علائم روانی:

• مبارزه با افکار ناراحت کننده، ترسناک، منفی یا…
• احساس سردرگمی، گمشدن یا خارج از کنترل بودن
• احساس وحشت شدید
• حساسیت به صدا، بو و نور
• نگران ناتوانی در انجام فعالیت های روزمره مانند: رفتن به مدرسه و معاشرت با دیگران بودن
• نگرانی بیش از حد، به حدی که مانع تمرکز و خواب خوب شود.

3. رفتار مقابله ای:

• گرایش به اجتناب و کناره گیری، مانند: مدرسه نرفتن، خودداری از حضور در اجتماع و جمع دوستان، دوری از والدین و سرگرم کردن خود با دلخوشی‌های جدید
• تکرار برخی اعمال و رفتار (رفتار وسواسی)
• خوردن بیش از حد یا خیلی کم در مقایسه با قبل
• خودآزاری

 عوامل استرس و اضطراب در کودکان

مسائل مختلفی وجود دارد که باعث ایجاد اضطراب در کودکان و نوجوانان می شود و حساسیت هر فردی نسبت به آنها متفاوت است. اگر کودک شما بسیار ترسیده و نگران است، اغلب نشان دهنده این است که مشکلی در زندگی او وجود دارد.

اینها برخی از عوامل استرس و اضطراب در کودکان شامل:

• کنار آمدن با بسیاری از تغییرات در مدت زمان کوتاه، مانند اسباب کشی یا انتقال به مدرسه جدید
• داشتن تعهداتی که متناسب با سن و توانایی های کودک نیست. به عنوان مثال، مراقبت از سایر اعضای خانواده
• زندگی با فردی که دائماً نگران است، مانند والدین مضطرب
• مقدار زیادی نگرانی در مدرسه و خارج از آن، مانند: فشار امتحان، کاهش ساعات کاری و روابط با همسالان.
• زمینه ای از اضطراب در خانواده، به دلیل مشکلاتی مانند: مسکن، درآمد و بدهی
• تجربه موقعیت های ناراحت کننده و احساس ناامنی در مورد آن، مانند: هدف زورگویی قرار گرفتن یا شاهد سوءاستفاده از خود و دیگران بودن

این مطلب را نیز بخوانید: درمان استرس و اضطراب با rTMS

راه های درمان اضطراب کودکان

راه درمان اضطراب کودکان به سن آنها و علت اضطراب بستگی دارد. در اینجا سه ​​راه برای درمان این مشکل در کودکان و نوجوانان وجود دارد:

1. مشاوره و مراجعه به روانشناس: کودک شما با مراجعه به مشاور می تواند علت اضطراب خود را بیابد و راهی برای مقابله با آن پیدا کند. لذا می توانید با مراجعه به مطب دکتر فرامرز ذاکری مشاوره لازم را دریافت نمایید.
2. درمان شناختی رفتاری (CBT): این نوعی از روان درمانی مبتنی بر گفتار است که به کودک کمک می کند تا با تغییر تفکر و رفتار، اضطراب خود را مدیریت کند.
3. داروهای ضد اضطراب: اگر اضطراب کودک شدید باشد یا به درمان های غیردارویی پاسخ ندهد، روانپزشک ممکن است دارو تجویز کند. این روانپزشک باید در درمان کودکان تخصص داشته باشد

درمان کودکان مضطرب با نوروفیدبک

نوروفیدبک نتایج امیدوارکننده‌ای را در پرداختن به طیف گسترده‌ای از چالش‌هایی که معمولاً در دوران کودکی با آن‌ها مواجه می‌شوند، از جمله اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD)، اختلالات طیف اوتیسم (ASD)، اضطراب، ناتوانی‌های یادگیری و مشکلات رفتاری نشان داده است.

1. ADHD: کودکان مبتلا به ADHD اغلب با بی توجهی، تکانشگری و بیش فعالی دست و پنجه نرم می کنند که می تواند عملکرد تحصیلی و تعاملات اجتماعی آنها را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد. نوروفیدبک یک رویکرد غیر دارویی برای مدیریت علائم ADHD با آموزش مغز برای بهبود تمرکز ارائه می دهد.
2. اختلالات طیف اوتیسم: کودکان در طیف اوتیسم ممکن است مشکلاتی در ارتباط، تعامل اجتماعی و پردازش حسی داشته باشند. مداخلات نوروفیدبک متناسب با نیازهای خاص فرد می تواند به تنظیم سطوح برانگیختگی، افزایش توجه و کاهش حساسیت حسی کمک کند و در نتیجه عملکرد کلی و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
3. اضطراب: اختلالات اضطرابی در کودکان و نوجوانان یکی از رایج ترین چالش های بهداشت روانی است که کودکان با آن مواجه می شوند و به شکل نگرانی، ترس و رفتارهای اجتنابی بیش از حد ظاهر می شوند. هدف از تکنیک‌های نوروفیدبک تعدیل فعالیت مغز مرتبط با اضطراب، ارتقای آرامش، تنظیم هیجانی و انعطاف‌پذیری در برابر عوامل استرس‌زا است.
4. اختلالات یادگیری: کودکان دارای ناتوانی های یادگیری ممکن است در کسب مهارت های تحصیلی مانند خواندن، نوشتن و ریاضی با موانعی مواجه شوند. مداخلات نوروفیدبک شبکه‌های عصبی درگیر در یادگیری و حافظه را هدف قرار می‌دهند و پردازش کارآمدتر اطلاعات و عملکرد شناختی را ارتقا می‌دهند.
5. مشکلات رفتاری: مشکلات رفتاری از جمله پرخاشگری و سرکشی می تواند روابط خانوادگی و عملکرد تحصیلی را مختل کند. نوروفیدبک به کودکان کمک می کند تا خودکنترلی، تنظیم هیجانی و راهبردهای انطباقی را توسعه دهند که منجر به بهبود رفتار و روابط بین فردی می شود.

نتیجه

در زمینه رشد کودک، نوروفیدبک به عنوان یک چراغ امید در حال ظهور است و امکانات جدیدی را برای باز کردن پتانسیل کودکان و پرورش رشد و رفاه بهینه ارائه می دهد. مداخلات نوروفیدبک با به کارگیری توانایی ذاتی مغز برای انطباق و تغییر، نوید تغییر زندگی کودکانی را که با چالش های شناختی، عاطفی و رفتاری مواجه هستند، می دهد.